venerdì 27 febbraio 2009

Si depit intendi s'utilesa de sa lingua sarda

de Pàulu Pisu

Saludi a totus, custa est sa primu borta chi interbèngiu in custu blog.
Sa chistioni est de importu mannu e sigumenti candu si fuèddat de lìngua sarda apu imparau a fueddai (e a scri e a ascurtai puru) in lìngua sarda, insaras provu a ddu nai in sardu.
Primu de totu iat a essi unu grandu sbàlliu cussu de si firmai a is laureaus po s'imparu de sardu e cultura sarda, ca ddu scideus ca funt pròpiu issus chi prus de is atrus ant sunfriu de cussu chi deu nau "lingidura de su ciorbeddu" cun sa lìngua de Danti e Petrarca, no est nexi insoru certu, no seu narendu custu, ma abàrrat su fatu ca a limitai a issus sa possibilidadi de essi professoris/imparadori de lìngua e cultura sarda at a fai de manera de serrai is gennas a medas chi laureaus mancai no funt ma podint teni una cuscièntzia e mancai una connoscèntzia assumancu paris, de sa lìngua (ca est cussa chi si fuèddat e si scrit e nou s'archeologia linguìstica cumenti calincunu creit).
Certu su problema de sa formadura de is classis docentis est mannu, e tòcat de seguru a balantzai, a istrinai dinai, ma intantu tòcat a nai ca chi no seus ipòcritas e frassus calincuna cosa si podit fai chene spendi giai-giai mancu unu soddu, bàstat sceti a ddu bolli. Su comunu de Arzachena una pariga de mesis fai at bandiu unu cuncursu po assumi unus cantu Vìgilis Urbanus e at pediu sa connoscèntzia obligatòria de sa lìngua de su logu, gadduresa. Pensai it'iat a sutzèdi chi unu provedimentu de custa genia ddu pighessint po totu is cuncursus pùblicus de s'ìsula.
In pagu tempus is famìllias iant a torrai luegus a imparai sa lìngua a is fillus (assumancu cussas anca sa lìngua est ancora connota, ma chi depeus crei a sa circa sotziolinguìstica fata de pagu de s'universidadi funt ancora medas). Ma s'iant a podi fai medas atras cosas de importu mannu diaveras sene spendi mancu unu soddu. Tòcat a s'arregordai ca sa lìngua, calisisiat lìngua, primu de etotu no s'imparat in scola ma in domu (e sa televisioni podit agiudai meda), a sa scola spètat s'òpera de dda legitimai, de curregidura e indiritzu.
Sa lìngua, calisisiat lìngua podit abarrai bia, cresci e amanniai sceti chi est ùtili e sa populatzioni dda depit intendi custa utilesa achinou no at a serbiri pròpiu a nudda a dda portai in scola. E no si pighit a esèmpiu po su est stètiu fatu po s'inglesu, po caridadi de Deus. Ma poita credeis chi fillus nostus, su prus de is bortas a s'acabu de is cincu annus de is elementaris no imparint giai nudda de inglesu, bortas medas impàrant calincuna cosa chi candu bàndat beni assimbìllat sceti a s'inglesu.
Deu creu diaveras ca po imparai una cosa a un'atru, calisisiat cosa, tòcat in antis a dda sciri, e no bollu aciungi atra cosa. E lasseiddus stai in paxi a cussu pagus operadoris linguìsticus de lìngua sarda e pensai a totu is fainas chi benint fatas po sa lìngua italiana candu custa no tenit pròpiu nisciunu abisòngiu de essi promòvia.

7 commenti:

Anonimo ha detto...

Seu de acórdiu meda cun totu su chi Pàulu narat. Una cosa sceti mi praxit de aciúngi, ma creu chi issu puru ddu tengat in pensamentu.
Est berus: sa genti tenit abbisóngiu de ndi intzertai s’utilidadi, po sighiri a manigiai un’aina, unu trastu. Sa língua puru est sutaposta a custu controllu de… funtzionalidadi. Ma tocat chi ddu nareus, ca sa funtzionalidadi si porit averiguai cun critérius pràticus (ca sa língua serbit, po esémpiu, a fai su cuncursu po Vígilis in Arzachena), ma fintzas cun àterus critérius. Sa língua de sa mama tenit fintzas funtzionalidadis chi no si bint o, po mellus nai, chi funt prus pagu misuràbilis, ma chi fúrriant a essi óminis e féminas prus cumprius, cun prus cusciéntzia de sei. E chi fitianu faint òpera de re-definitzioni fintzas de su ruolu emotivo-comunicativo chi unu tenit aintru de sa famíllia e de sa sotziedadi. Tocat a nai a chini tenit fillus, a ddus chistionai in sardu, a manigiai cun issus sa língua de s’anima, cussa chi piscat frua de sa terra etotu, impari cun is arréxinis nostas. Aici ddis ant a donai un’aina “che funge” (aici narat fillu miu) po essi vígilis in Arzachena e po tenni spera de arrennesci a pigai in is manus is ordinagus de sa sorti insoru.
E ant a essi allevau genti chi in sardu scit bisai, ma fintzas lassai unu signu in sa realidadi.

Anonimo ha detto...

Po mei, tui e calincunu atru bàstant is cosas chi as arremonau po imparai e trasmiti sa lìngua nosta. Su sìmbulu de identidadi prus sentzeru e sintzillu chi depit serbiri po si fai òminis e fèminas chi s'incàrant in su mundu cun sa cuscièntzia cumprida de su chi seus, in beni e in mali. Po si proponi a is atrus e no sceti po si fai proponi cumenti sutzedit imoi ca seus prenus de "burrumballa" allena chi s'intùsciat su ciorbeddu aluendiddu. Ma torru a nai, in cantu funt is chi da pènsant diaici? Deu dònnia borta chi bandu a agatai a mamai (chi tenit giai otanta annus), dda depu certai ca a fillus mius de 10 e 11 annus ddus fuèddat in italianu sceti, mancai mama siat pesada in sardu e nàscia e pàscia in bidda . Tèngiu àsiu circhendu de ddi fai a cumprendi e a ddi fueddai de chistionis de identidadi... issa no mi cumprendit. At incarrerrau a ascurtai a allutai is origas candu dd'apu nau ca in bidda, Sàrdara, iant assuntu unu espertu de lìngua sarda in s'ufìtziu linguìsticu e ca ddu pagànt. A incarreru no ddu crediat... at ai nau "ma dd'ap'a crei chi paghint a calincunu po fueddai e scriri in sardu?". Sceti candu at intèndiu su spitiolai de su dinaneddu at incarrerau a nai calincunu fueddeddu in sardu a is nebodis. Duncas po dda serrai tòrru a nai ca certu ca bàndat beni a fueddai de is cosas prus imaterialis chi pertòcant e chi tòcant is cordas de su sentidu prus fundudu de s'ànima nosta, ma chi boleus diaveras sarvai sa lìngua nosta, depeus fai de manera cun craresa de comunigai ca su sardu serbit puru po agatai un traballu. E chi e candu sa lìngua at a teni unu status"normali", su de una lìngua normali, sceti insaras dd'ant a acabai is nemigus de sa lìngua de cunsiderai "managu e grusseri" su chi dda fuèddat.
Cun is mellus saludus
Pàulu Pisu

p.atzori ha detto...

jeo puru seo meda de accordu cun cantu at nau Pàulu Pisu, chi dimustra de aère ideas craras.
Primu.Po iare dignidade a sa limba nostra, ca no er beru chi es pobera e ruza, si ddu at cabu su chi si podet faère senza isperdiziare inari chi si fetzat, comente narat Pisu. Bene anta fatu in Arzachena.
Segundu. Si depet intendere s'utilesa de sa limba sarda, impreande e istipendiande zente chi faeddet su sardu ainue serbit.
Terzu. Po imparare sa limba a sos ateros bisonza de dda connoscher bene e dda chistionare menzus. Duncas bisonza de ddos seletzionare bene sos mastros e sos professores de iscola. Jeo dia impreare paris cun sos mastros, sos anzianos e fintza sos betzos chi su sardu ddu ischint faeddare aberu, diasi azuanta sa mastra. In modu chi sos pippios chi in domo no ant nessunu chi ddu faeddat su sardu, assumancu ddu intendant in iscola.
Ma si no artziamos sa oghe, istade trancuillos ca, tira e molla, chissae cando amus a bière avviada sa faina.

Anonimo ha detto...

“Jeo dia impreare paris cun sos mastros, sos anzianos e fintza sos betzos chi su sardu ddu ischint faeddare aberu, diasi azuanta sa mastra” scrive chi mi precede negli interventi.
Cribbio, d’accordo. M’inquieto. M’inquieto ma provo a farlo con un pizzico di ironia. Io stessa la chiamerei sciollóriu bambu, usando una “attribuzione impertinente” come definiva la metafora Paul Ricoeur.
Bengu a nai… nisciunus - candu si nomenant is personis chi tenint cumpeténtzia in sa língua nosta - pensat a is poetas e a is scriidoris? Labai chi seus medas, eh? Ndi seus essius de s’oralidadi (de calincun’annetu) e imoi imperaus fintzas sa tecnologia de sa scriidura, cun calincunu bonu arresurtau. Eus contau sa stória e s’anima de sa terra nosta e chistionau de àteras milla arratzas de argumentus in prosa e in poesia in língua sarda, in “tempi non sospetti”. Duncas maistus e maistas nd’iant a tenni bonu prou de si tenni acanta. Emus a essi fintzas… aiutanti di lusso. No, Gianfranco?
No at a essi chi, candu nc’est dinai de spartziri, cumbenit a si scaresci a calincunu in foras de sa conta?
O puru mi seus inchietendi po nudda, ca - mancai no parit - totus s’ant pentzau, a nosu. Depit essi deaici perou, Gianfranco: s’ant contaus in sa lista de is bécius.
Ma insandus ddi dexit a s’inchietai fintzas de prus!!
… Tutto ciò, naturalmente, con grande rispetto e considerazione per coloro che ancora tirano fuori idee e proposte intorno al tema della lingua. Benissimo così.

Anonimo ha detto...

Sos argumentos pesados dae Paulu Pisu e dae Atzori e Paola Alcioni sunt intritzidos meda e, comente càpitat in ocurrèntzias gasi, a gradu de nde pesare àteros prus intritzidos puru. Sa pelea pro sa limba sarda, in parte giai bìnchida e in parte galu a cumintzare, tenet bisòngiu, però, e siat de voluntade e siat de investimentos mannos.
Pro custos ùrtimos devimus gherrare contra a unu pre-giudìtziu: sa limba si sarvat petzi faveddendela. S'italianu, ma finas su catalanu e cada si siat àtera limba, s'est sarvadu pro more de investimentos massivos e, in carchi ocurrèntzia, pro more de su domìniu.
E però est beru: bi cheret sa voluntade e manna puru. Pro nàrrere, e pro pònnere fatu a s'arresonu in contu de "mastros iscurtzos" chi agiudent sos laureados in s'imparòngiu de su sardu, deo credo chi totu sos iscritores in sardu siant ditzosos de lu fàghere. Ma cherent connotos.
Sa sienda culturale de su domìniu (l'Ordigno, a su nàrrere de Eliseo Spiga) no at perunu interessu a contare cosa de sos belle dughentos romanzos in sardu. Diat èssere a si mòrrere a manu sua.
E tando, pro ite in cada bidda, sos amantiosos de sa limba sarda no iscadenant una campanna de informu a pitos de sos libros in sardu? Bastat de amaniare sa presentada de sos romanzos bidda cun bidda e in pagu tempus li truncamus sas frànchias a chie pessat chi bastat de denegare s'informu a pitos de custu fenòmenu novu de sa literadura in sardu, e sa literadura in sardu non b'esistit. No b'essendebi custa, non b'at mancu sos "mastros iscurtzos"

p.atzori ha detto...

Dd'ammitto, apo irmentigau sos poetes, tontu chi non seo ateru! Mi seo meritau sa picculada, ma non cherzo faère sa parte de su puddighinu de Renzo...
Conosco e neppure bene i classici: da Araolla, a Murenu, Montanaru, Mossa, poi ho letto Cubeddu, Remundu Piras, Sotgiu e pochi altri improvvisatori. Dei contemporanei, a parte un mio paesano, maestro di scuola e valido poeta in sardo, pagu e nudda. Ho poi letto una decina, forse, di romanzi in sardo. Penso dunque di collocarmi nella mediocrità.
Quello che mi preme evidenziare è che se il sardo rischia di estinguersi, ciò è perché la generazione dei nonni e dei padri attuali si è generalmente rifiutata di insegnare il sardo a figli e nipoti. Occorre dunque che genitori e nonni si convincano che è necessario rivedere questo atteggiamento inculcato loro fin dall’epoca fascista e svolgano il loro ruolo a casa e, anche, se possono, aiutino la scuola. I poeti e i romanzieri stanno già dando il loro contributo. Certo sarebbe molto utile il loro contributo diretto in aula, ma questo non toglie che per salvare il sardo occorre, come in sostanza dice Pàulu Pisu, che anziani e vecchi facciano la loro parte. Del resto anche per i poeti, prima o poi, viene il momento di essere considerati bécius, e da bécius, al posto di dedicarsi ai pochi nipoti, potrebbero aiutare le maestre e i maestri per insegnare a molti bambini.
Prima ancora del contributo essenziale oltreché di poeti, romanzieri, giovani o vecchi che siano, occorre però affrontare il problema della certificazione della conoscenza della lingua sarda nel Quadro Comune di Riferimento Europeo per la conoscenza delle lingue. Riporto quanto già postato in risposta a Micheli Pinna in altro blog (sa limba del centro destra).
Occorre, a mio avviso, selezionare insegnanti con almeno il livello C1 – Livello avanzato o “di efficienza autonoma”, ossia insegnanti :
in grado di comprendere un’ampia gamma di testi complessi e lunghi e di ricavarne anche il significato implicito;
che si esprimano in modo scorrevole e spontaneo, senza un eccessivo sforzo per cercare le parole; che usino la lingua in modo flessibile ed efficace per scopi sociali, accademici e professionali;
che sappiano produrre testi chiari, ben strutturati e articolati su argomenti complessi, mostrando di saper controllare le strutture discorsive, i connettivi e i meccanismi di coesione.
La certificazione secondo gli standard europei mi pare irrinunciabile se si vuole partire con il piede giusto.
Infine il problema delle risorse finanziarie.
I denari per l’insegnamento del sardo vanno assolutamente vincolati per questo scopo, anche per il compenso accessorio da attribuire agli insegnanti. Finora i finanziamenti per promuovere la lingua sarda a scuola sono stati solitamente stornati verso altre direzioni, sotto la voce cultura sarda e sono andati a chi è incompetente in Lingua sarda e per giunta del sardo non importa proprio nulla.
Per partire con il piede giusto occorre anche tener fuori la gestione dell’insegnamento del sardo a scuola dalle pratiche clientelari di sempre. La politica deve cioè limitarsi a dare l’indirizzo non deve poter lottizzare ogni nuovo spazio, pena il fallimento sul nascere dell’introduzione del sardo a scuola.
Saludos a totus

Anonimo ha detto...

Cun su massimu arrespetu po is parris asuba de sa chistioni, depu nai perou una pariga de cosas. Primu, sa bisioni de Pintori, po su chi pertòcat a sa connoscèntzia de sa literadura sarda mi parrit unu pagheddu tropu otimista. Po imoi su prus de is sardus, sa genti calisisiat, creu chi biant is ativistas de sa lìngua, scriidoris e poetas puru duncas, cumenti de genti unu pagheddu strambeca chi no tenit atra cosa de fai, chi si òcupat de lìngua po una genia de dengu intelletuali. Candu calincunu mi domàndat poita est chi tèngiu a coru sa chistioni de sa lìngua nosta, mi nd'acatu ca po cantu mi sfortzi, no sempri arrennèsciu a cumbinci (at a assi curpa mia?). Candu ddis arrecumandu de imparai su sardu a is fillus insoru e issus nant ca giai, ca funt de acòrdiu, ma agoa sigu a biri ca ddus fuèddant sceti in italianu, insaras cumprendu ca is discursus a pitzus de cultura, identidadi e economia no lòmpint a nisciunu logu. Sa genti sighit a preferri sa columba e su pandoru a sa pàrdula, ddu ant imprenus, ddus agàtant prus saborius... Giai sa genti no bàndat a is presentadas de is òperas in italianu, cantu genti pensais chi bandit a is presentadas de librus in sardu? Si ddu nau deu, pagus. Bàndant is amantiosus e is chi no ndi podint fai de mancu po chistionis de amigàntzia o connoscèntzia cun autori/apariciadoris, etc. Nant ca su sardu no arrennèscint a ddu ligi... In sa scola stràngia de Sardìnnia no si ddus impàrant e duncas tenint s'àlibi prontu. Imoi pensai pagu-pagu poita est chi unu stùdiat s'italianu e s'inglesu. No est sceti ca dd'agàtant in scola. Candu unu depit fai unu cuncursu o unu "collòchiu" de traballu, in cali lìngua ddu faint? In sardu parrit pròpiu ca nou, e duncas torru a sa chistioni de incarreru, sa lìngua depit essi una aina chi serbit po agatai unu traballu. Po su chi nàrat Atzori depu nai, a dolu mannu, ca is bècius funt pròpiu is chi prus de is atrus no fuèddant a is pipius in sardu (no est sceti mamai), est una cosa chi apu averiguau, candu fillus mius adòbiant genti manna issus no arrennèscint a ddus fueddai in sardu. Ddus ant cumbintus ca su sardu est una lìngua de messajus e pastoris, de pòburus e duncas fuèddant s'italianu porceddinu chi ant imparau mancai a traballu, una lìngua chi depint amostai a is pipius de connosci, e no essi de mancu de is atrus, po nai ca issus puru faint parti de sa cultura superiori e moderna. Tèngiu asiu a ddis nai a custus "mannus" (ma sceti de annus) de ddus fueddai in sardu, ca is pipius ge ddu cumprendint, ca tanti s'italianu ddu connoscint giai beni... antzis candu nau custas cosas mi càstiant, po chi no mi connoscit, unu pagheddu, cumenti a nai: "ma custu ita totu est narendu..." E seu fueddendu de sa situatzioni de una bidda, in tzitadi est meda peus, creu antzis chi inni' siat pròpiu cumprumìtia. Su processu de italianisadura a marolla est passau cumenti de unu bentu arrabiosu chi at spèrdiu totu su chi at agatau, lassendu sceti is matas prus corriatzas, e in pasa de su chi at spèrdiu at lassau unu "bella" terra chi fràgant de froris stràngius. Una terra anca totus benint a si portai sa cosa bella insoru cumenti fadiant is isproradoris chi andànt in Africa a portai prellixeddas coloradas a is indìgenus, a càmbias de oru e prellas beras. Alcioni tenit arrexoni, candu ddu at dinaneddu de pratziri, sa genti s'arregòrdat sceti de su chi ddi cumbenit. Est sa lei chi depit arregulai beni sa chistioni, sa lei noba asuba de sa lìngua sarda chi calincunu promitit e chi perou ancora no arrìbat. Soru puru si dd'at amostada ma no dd'at bòfia aprovai, e ingunis puru mi parrit de m'arregordai ca is "amantiosus" de sa lìngua sarda fiant arremonaus po nai ca podiant fai parti de sa categoria de is imparadoris ma a donu, "gratis", ca ddu depiant fai po su bonu coru. Certu issus/nosu de bonu coru ge ndi teneus ca achinou no si pigaiaus feli po custas chistionis chi sighint a si trumentai s'ànima.
Pàulu Pisu